Để trẻ hiểu và tuân theo những chuẩn mực trong lời ăn, tiếng nói hàng ngày cần phải có sự quan tâm, uốn nắn của gia đình. Trẻ cũng cần được tham gia thảo luận trong việc xây dựng bộ quy tắc ứng xử ở trường học.
Trẻ đang chịu nhiều tác động tiêu cực
Hiện nay, việc học sinh nói tục, chửi thề đã trở nên phổ biến và đang có chiều hướng gia tăng. Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này. Xét ở góc độ xã hội, TS Lê Minh Công, Phó trưởng khoa Công tác xã hội Trường Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (Đại học Quốc gia TP.HCM) cho rằng nguyên nhân khách quan (cũng là nguyên nhân chính) dẫn đến tình trạng trên là do sự ảnh hưởng về yếu tố văn hóa, bối cảnh xã hội, môi trường sống của học sinh. Nếu trong chính gia đình, chòm xóm, trường học của trẻ thường xuyên có người nói tục, chửi thề thì chắc chắn trẻ sẽ bị ảnh hưởng.
Môi trường thứ 2 đang có tác động sâu sắc, mạnh mẽ đến trẻ chính là mạng xã hội. Không chỉ ngôn ngữ đời thường, các youtuber, facebooker, streamer… còn sử dụng cả những ngôn ngữ thô tục trên mạng. Rất nhiều trẻ lại thích coi những chương trình như vậy.
“Nhờ có công nghệ thông tin, internet, quá trình tiếp cận, tiếp biến văn hóa diễn ra rất nhanh và rộng khắp. Do vậy, trẻ tiếp cận văn hóa quá nhanh nhưng lại chưa có đủ “bộ lọc” để chọn lọc những giá trị tích cực, loại bỏ yếu tố tiêu cực”, TS Lê Minh Công cho biết.
Về khía cạnh tâm lý, ông Công cho rằng, trẻ ở độ tuổi THCS, THPT đang trong giai đoạn đồng nhất hóa. Tức là trẻ tiếp thu xã hội nhanh hơn lứa tuổi khác, học tập xã hội một cách mạnh mẽ, hướng tới hình ảnh xã hội mà trẻ đang sống để trưởng thành theo. Đồng thời, đây cũng là giai đoạn loạn năng phát triển của trẻ. Vì vậy, các em bị mâu thuẫn giữa sự lớn lên nhanh chóng của cơ thể nhưng lại chưa đủ trải nghiệm, trưởng thành về mặt tâm trí. Trẻ học theo để làm người lớn nhưng lại không kiểm soát được để chọn lọc cái tích cực và loại bỏ cái tiêu cực.
“Mặt khác, chửi bậy có thể là sự phòng vệ hoặc phóng chiếu những cảm xúc tiêu cực của trẻ. Hiện nay, trẻ cũng phải chịu nhiều áp lực nhưng lại không có nơi để bộc lộ. Hai nơi an toàn để bộc lộ chính là trên mạng xã hội và với bạn bè. Đây cũng là 2 nơi đồng đẳng đối với các em nên các em có thể nói theo bất cứ cách thức nào. Chính vì vậy, ta có thể hiểu được vì sao khi nói chuyện với bạn bè hay giao tiếp trên mạng xã hội, trẻ lại thường thoải mái nói tục như thế”, TS Công chia sẻ thêm.
Phụ huynh nên thường xuyên gần gũi, lắng nghe và chia sẻ cùng con để giúp con tiến bộ (trong ảnh, phụ huynh tham gia hội thi làm lồng đèn cùng con)
Cha mẹ cần quan tâm, gần gũi con cái hơn
Theo Ts Lê Minh Công, muốn xây dựng nền tảng văn hóa cho trẻ trước hết phải bắt đầu từ gia đình. Xã hội đang quá nhiều bất ổn trong khi con của chúng ta chưa có đủ kỹ năng, nhận thức để hiểu được như người lớn. Do vậy, phụ huynh hãy kiểm soát những bất ổn có thể tác động xấu đến con. Chính phụ huynh phải làm gương, thường trò chuyện với con cái để tăng cường nhận thức của con.
Khi cha mẹ thường xuyên chia sẻ, trò chuyện, nhắc nhở con thì trẻ mới biết đâu là đúng - sai để làm hoặc tránh. Hoặc trong trường hợp trẻ mắc phải sai lầm, nếu cha mẹ làm bạn được với trẻ thì trẻ mới dám chia sẻ, thổ lộ. Còn nếu gia đình thiếu gắn kết mà thừa sự tách biệt thì trẻ sẽ giấu trong lòng, điều đó có thể khiến trẻ trượt dài trong sai lầm.
TS Công cho rằng: “Phụ huynh hãy dành nhiều thời gian hơn cho con để làm bạn với con. Chúng ta hãy nhớ các tiêu chí: làm gương, lắng nghe, thấu hiểu chân tình. Đó không chỉ là cách để các thành viên trong gia đình kết nối với nhau mà cũng là điều kiện cần thiết để giáo dục tích cực cho trẻ”.
Gia đình và nhà trường cần phải có sự thống nhất trong việc giáo dục về văn hóa cho trẻ, tránh tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược”. Chẳng hạn, ở trường trẻ buộc phải tuân theo chuẩn mực: không được nói tục, chửi thề, không được đánh nhau… nhưng về nhà lại phải chứng kiến những hành vi đó của cha mẹ mình thì mọi nội quy ở trường đưa ra cũng khó có tác dụng. Bởi lẽ chúng ta chỉ có thể cấm trẻ về mặt hành vi chứ không thay đổi nhận thức của trẻ được.
Muốn trẻ tuân thủ bộ quy tắc ứng xử trong trường học thì trước tiên trẻ phải được hiểu về những chuẩn mực trong bộ quy tắc đó. Do vậy, thay vì đưa ra thông tin, nội quy một cách khô cứng thì giáo viên nên thảo luận với trẻ (kể cả học sinh tiểu học) để cùng đề ra những chuẩn mực cần tuân thủ. Như vậy, trẻ mới “ngấm”, hiểu được hành vi nào là đúng, hành vi nào là sai để thực hiện.
Khi một xã hội hay một tổ chức bị loạn chức năng thì những cái xấu sẽ trỗi dậy, lấn át. Do vậy, giải pháp phải hướng đến làm sao cho tổ chức trường học, gia đình phát triển lành mạnh, đúng chức năng, thầy ra thầy, trò ra trò…
“Nếu như cha mẹ, thầy cô gần gũi với trẻ thì tôi tin là trẻ sẽ sẵn sàng chia sẻ. Tôi cho rằng, chúng ta nên thay đổi nhận thức về “dạy dỗ, bảo ban” theo cách truyền thống là áp đặt một chiều, mà phải có sự thảo luận, thậm chí là tranh luận để đồng hành với con. Tôi tin là nếu có một hậu phương mà trẻ tin tưởng thì chắc chắn trẻ sẽ chia sẻ, bộc lộ. Cha mẹ, thầy cô hãy biết lắng nghe, chia sẻ và biết chấp nhận trẻ, kể cả những khuyết điểm, sai lầm của trẻ để dần dần giúp trẻ tiến bộ” TS Công bày tỏ.
Hoàng Giang
