(CTT-Đồng Nai) - Con rồng là một trong những biểu tượng có vị trí đặc biệt, xuất hiện nhiều trong hệ thống di tích vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai.


Ngày xuân thăm quan di tích, tìm hiểu về biểu tượng con rồng trong năm Giáp Thìn 2024 được nhiều người kỳ vọng sẽ mang đến những điều tốt đẹp không chỉ cho di tích, cho đất nước, cho vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai.

Rồng xuất hiện ở hầu hết các di tích

Là một trong 3 ngôi chùa cổ được xây dựng đầu tiên ở Biên Hòa, chùa Long Thiền (P.Hóa An, TP.Biên Hòa) do Tổ sư Thành Nhạc thuộc dòng Lâm Tế lập nên từ năm 1664. Ban đầu, chùa được dựng với cột gỗ, vách ván, mái lợp lá dừa nước, nền đất sét. Trải qua bao thế kỷ, ngôi chùa được trùng tu, tôn tạo nhiều lần, khang trang như hiện nay, trở thành nơi đến hành hương của đông đảo người dân và du khách. Năm 1991, chùa được Bộ VH-TT (nay là Bộ VH-TTDL) công nhận là di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia.

Tại di tích chùa Long Thiền có nhiều biểu tượng rồng được trang trí. ThS Phan Đình Dũng, giảng viên Trường đại học Văn hóa TP.HCM cho hay, chùa Long Thiền theo phong thủy tọa lạc trên một vùng đất long mạch quý. Trước chùa có sông Đồng Nai, sau lưng chùa có núi Châu Thới, từ chùa tỏa ra quanh vùng, từ P.Hóa An đến Thạnh Hội là “long mạch của Thanh Long”, còn mũi Châu Thới dựng lên như cánh đuôi rồng, chùa Long Ẩn biểu trưng miệng rồng, núi Bửu Phong biểu thị “trái châu”, ví như rồng ngậm trái châu.

Chùa Bửu Phong (P.Bửu Long, TP.Biên Hòa) nằm trong địa thế núi, xung quanh có nhiều cây cổ thụ, nhiều tảng đá lớn được gọi tên theo hình dạng như Hàm Hổ (Hổ đầu thạch), Hàm Rồng (Long đầu thạch). Từ trong chánh điện đến các lối đi, xung quanh các cụm tượng Phật, trên nóc chùa…người hành hương đều bắt gặp nhiều hình rồng được trang trí, đắp nổi uốn quanh, chạm trổ, điêu khắc hết sức tinh vi, có sức gợi mở trí tưởng tượng cao. Đó cũng là điểm nhấn tạo nên sự khác biệt khi đến di tích chùa Bửu Phong.

Tại hệ thống các di tích như: đình Tân Lân, chùa Ông, Nhà hội Bình Trước, Đài Kỷ niệm (còn gọi là Đài Chiến sĩ nằm ở P.Trung Dũng, TP.Biên Hòa)…hình tượng rồng được trang trí khá độc đáo. Phần lớn hình tượng rồng tại các di tích này được thực hiện trên chất liệu gốm Biên Hòa. Màu sắc chủ yếu được sử dụng là màu xanh cô-ban, xanh đồng. Hay các mái tại Nhà bái đường Văn miếu Trấn Biên được lợp ngói âm dương xen lẫn ngói men kiểu Trung Quốc. Đầu nhà tam giác là hoa văn hình rồng lá.

TS Nguyễn Văn Quyết, nhà nghiên cứu văn hóa ở TP.Biên Hòa cho biết, con rồng là linh vật đứng hàng đầu trong tứ linh Long, Lân, Quy, Phụng. Dân tộc Việt Nam có truyền thuyết về Rồng từ rất sớm bởi nó gắn liền với mây, mưa, với việc trồng lúa nước, với sự tích con Rồng, cháu Tiên... Đặc biệt, trên hệ thống di sản, hình tượng con rồng mang nhiều ý nghĩa, trở thành đề tài trang trí xuất hiện trên hệ thống cột, kèo, bình phong, hoành phi, câu đối, tam bảo, nóc ở các đình, chùa, đền… Nhiều cụm “lưỡng long tranh châu”, “lưỡng long chầu nhật” hay “lưỡng long chầu pháp lam” được gắn tại các di tích rất công phu, thể hiện tài năng khéo léo của các nghệ nhân.

“Qua các tác phẩm nghệ thuật và sinh hoạt văn hóa dân gian, hình tượng rồng thêm một lần nữa được khẳng định, trở thành một bộ phận tạo nên niềm tin, ước mơ, khát vọng của người dân Việt Nam trong thời hội nhập. Niềm tin tâm linh nguyên thủy của cư dân văn minh lúa nước xưa được truyền lại đến ngày nay vẫn còn nguyên giá trị. Bởi vậy, hình tượng rồng vẫn luôn là một phần quan trọng không thể thiếu trong tâm thức và đời sống văn hóa tinh thần của người Việt nói chung, người Biên Hòa - Đồng Nai nói riêng” - TS Nguyễn Văn Quyết chia sẻ.


Gìn giữ và phát huy

Để phát huy giá trị của hệ thống di sản 325 năm Biên Hòa - Đồng Nai, nhiều di tích trên địa bàn tỉnh đã và đang được ngành VH-TTDL đẩy mạnh trùng tu, tôn tạo bài bản, khoa học, đúng với bản vẽ ban đầu. Đối với các công trình trùng tu, tôn tạo có hình tượng rồng, các nghệ nhân chú trọng bảo tồn nguyên vẹn rồng trên di tích, nhất là các con rồng được thực hiện trên chất liệu gốm Biên Hòa. Qua đó, “đánh thức” vẻ đẹp của rồng trong đời sống hôm nay.

Là một trong những nghệ nhân chuyên thực hiện hình tượng rồng bằng gốm cho các di tích, anh Hoàng Ngọc Hiến (Ban Mỹ thuật, Hội Văn học - Nghệ thuật Đồng Nai) cho hay, rồng từ lâu đã trở thành biểu tượng đẹp trong văn hóa và là đề tài sáng tác trong nhiều lĩnh vực như: hội họa, điêu khắc, kiến trúc, mỹ nghệ. Hình tượng rồng được sử dụng trên các chất liệu như đá, gốm, vải, sừng, gỗ… Sự kết hợp này là biểu hiện cho mối giao hòa giữa văn hóa xưa và nay.

“Phong cách thể hiện con rồng qua các thời kỳ là một căn cứ để các nhà khoa học xác định niên đại công trình kiến trúc nào đó. Bởi vậy, khi tôn tạo hình tượng rồng trên các di tích, chúng tôi tiến hành phục dựng đúng nguyên trạng. Các con rồng được làm từ gốm Biên Hòa được thực hiện thủ công. Từ đó, giới thiệu nét đặc sắc của gốm Biên Hòa đến công chúng, thu hút du khách trong và ngoài nước, giúp họ được chứng kiến những giá trị di sản độc đáo mà cha ông để lại” - anh Hiến nói.