Quảng trường Sông Phố, những bước chân và dòng lịch sử

Bây giờ cái tên này đã đi vào lịch sử, vào ký ức của lớp người từng tham gia và chứng kiến sự kiện lịch sử trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 đã diễn ra ở đó. Lớp người đó đến hôm nay gần như khuất bóng vì thời gian đã lùi gần thế kỷ. Chỉ còn những lớp người sau, ra đời những năm bốn mươi, năm mươi, sáu mươi của thế kỷ trước. Và rồi với họ, ký ức lịch sử cũng mờ dần theo thời gian, tuổi tác.

80 năm trước, những ngày sôi động "long trời lở đất" này diễn ra ở đây vẫn còn được lưu giữ trong dòng sử Đảng: “Sáng sớm ngày 24-8-1945, được lệnh của Ủy ban Khởi nghĩa (tỉnh Biên Hòa), dưới sự lãnh đạo của các chi bộ Đảng cơ sở, lực lượng Thanh niên tiền phong, Phụ nữ tiền phong đã làm chủ Nhà máy cưa BIF, Ga Biên Hòa và hầu hết các công sở ở tỉnh lỵ. Ở các xã, bọn tề tổng hầu hết bỏ việc, bộ máy chính quyền tay sai ở các xã hầu như bị tan rã... Tối hôm đó, tại rạp Trần Điển (thị xã Biên Hòa), một cuộc mít tinh lớn được tổ chức với sự tham gia của hàng trăm quần chúng. Các đồng chí trong Ủy ban Khởi nghĩa đã diễn thuyết, kêu gọi đồng bào tham gia Mặt trận Việt Minh, tham gia khởi nghĩa cướp chính quyền. Vào 4h sáng 25-8-1945, chuyến xe lửa đầu tiên trong ngày từ Ga Biên Hòa đã đưa hơn 500 đại biểu, trong đó có nhiều đại biểu phụ nữ về Sài Gòn tham gia cướp chính quyền.

...Ngày 25-8-1945, khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn đã có ảnh hưởng quyết định đối với cuộc khởi nghĩa ở các tỉnh phía Nam... Sáng 25-8-1945, hàng trăm quần chúng đã tiến vào Tòa bố Biên Hòa, treo lá cờ đỏ sao vàng đầu tiên lên dinh Tỉnh trưởng. Đông đảo đồng bào tập trung trước tòa bố reo hò vang dậy. Trưa cùng ngày, Tỉnh trưởng Nguyễn Văn Quý cùng các viên chức đứng đầu các công sở trong tỉnh đã bàn giao chính quyền cho cách mạng.

Sáng sớm 26-8-1945, hơn 1 vạn người dân từ quận Châu Thành tới quận Long Thành, Tân Uyên, Xuân Lộc, đội ngũ chỉnh tề tiến về Quảng trường Sông Phố tham dự lễ ra mắt Ủy ban Cách mạng lâm thời của tỉnh. Dẫn đầu là đoàn Phụ nữ tiền phong mang băng cờ và gậy tầm vông với hàng ngàn chị em khắp nơi, từ nông thôn đến thành thị hồ hởi, phấn khởi tham gia cuộc mít tinh. Quần chúng đã hoan hô nhiệt liệt khi đồng chí Hoàng Minh Châu, Chủ tịch Ủy ban Khởi nghĩa đọc diễn văn và tuyên bố thành phần UBND cách mạng tỉnh Biên Hòa. Ngay sau đó, cuộc mít tinh đã biến thành cuộc tuần hành tỏa về các địa phương biểu dương lực lượng. Khắp Biên Hòa, từ thị xã đến nông thôn, nhà máy, đồn điền thực sự là ngày hội lớn” (Lịch sử phong trào đấu tranh phụ nữ tỉnh Đồng Nai 1930-2000).

Quảng trường Sông Phố những ngày tháng Tám ấy thực sự thức dậy trước dồn dập những bước chân cần lao: nông dân, thợ thuyền, trí thức... dưới sự lãnh đạo của Đảng đã vùng dậy đòi quyền sống, quyền tự do, độc lập cho đất nước. Những bước chân lấm láp bùn đất, tro than, mòn vẹt dép giày mưa nắng. Bùn đất bazan đồn điền cao su Long Khánh, Xuân Lộc, đất xám Long Thành, phù sa ven bờ Đồng Nai miệt Vĩnh Cửu, Long Thành, Nhơn Trạch, đất rừng tro than Tân Uyên, Tân Phú, Định Quán... cùng lấm lem dầu mỡ, bụi gỗ Nhà máy cưa BIF..., những bước chân mảnh mai của học trò, thầy giáo Biên Hòa cùng hòa nhịp ngàn bước chân nổi dậy, tập hợp đội ngũ. Đây là lần thức dậy đầu tiên hoành tráng và thiêng liêng, thức dậy trong phong trào cách mạng quật khởi và náo nức.

Bùng binh ở Quảng trường Sông Phố không rộng, lưu lượng dòng xe, người qua lại cũng không đông đúc như xưa bởi mấy chục năm qua, đã có nhiều con đường, nhiều ngả đường. Mỗi lần qua đây có một chút hoài cổ, nhớ đến không khí mùa thu tháng Tám lịch sử năm 1945 rộn ràng.

Và ngay lúc đó, trước niềm vui, niềm hân hoan vô bờ không ai ngờ tới, nghĩ tới. Đó là chỉ chưa đầy một tháng sau, những bàn chân "từ than bụi lầy bùn” kia đã phải bước ngay vào một cuộc chiến đấu mới ngăn quân thù trở lại, cuộc kháng chiến trường kỳ 9 năm gian khổ, tự lực cánh sinh, bảo vệ nền cộng hòa non trẻ, giữ nền độc lập, tự do. Rồi lại đi tiếp 21 năm nữa, 21 năm chia ly đẫm nước mắt, hòa bình, tự do mới trở lại khi lá cờ Mặt trận Giải phóng miền Nam do một người dân Biên Hòa kéo lên trên cột cờ tòa bố phấp phới reo bay cùng rầm rập những bước chân và xe pháo hùng mạnh của quân giải phóng.